مراثی نزد عرفای معاصر: مرثیه سرایی موضوع دیگریست که عرفای معاصر به آن توجه داشته و در سوگ مشایخ، عرفا، شعرا، اقارب، دوستان و عزیزان با نوای جانسوز شعر احساس، همدردی، تعزیت و تأثرات خویشرا انعکاس داده اند. به گونه مثال سیده مخفی بدخشی در رثای برادر جوانش میر محمد شاه غمگین سروده است که:

مراثی نزد عرفای معاصر:

مرثیه سرایی موضوع دیگریست که عرفای معاصر به آن توجه داشته و در سوگ مشایخ، عرفا، شعرا، اقارب، دوستان و عزیزان با نوای جانسوز شعر احساس، همدردی، تعزیت و تأثرات خویشرا انعکاس داده اند. به گونه مثال سیده مخفی بدخشی در رثای برادر جوانش میر محمد شاه غمگین سروده است که:

فغان ز جبر و جفای توای سپهر برین

ترا به شاه و گدا شد ستمگــری آیین

              ببردی از بـــرمـــن آبـــرو عـــــزت من

              برادری که به مرگش نه من شدم غمگین

چو بو علی به طبیعت به عقل افـــلاتون

در این زمانه به فضلش کس نبود دوفین

              به هر مهی دو کلام شریف کردی ختم

              مـــدام بــــود به درود و دلایلش تلقین

                    به فرق مادر و خواهر بريخت خاک و بشد

                 به پای خــرقۀ جـــدش به قنـــدهار دفـــین([1])

نمونۀ دوم مرثیه یی است از شایق جمال که به مناسبت وفات شاعر و عارف نامور معاصر محمد انور بسمل سروده است :

مرثیه

فگـنده آتــــش در خـــانـــۀ دل         وصــال مـــرد دانشمند فـــاضـــل

محــمد انور آن دانـــــای معـــنی       به تیغ عشق جــانان گشته بــــسمل

انیــــسش بــــود قــــرآن الـــهی      رفیقش حــــضرت میرزای بیـــدل

گرفته از جناب حــــاجی درویش        هـــمیشه فیض هـــا چون پیر کامل

به غیر از غصه و رنج و مصیبـــت      چو دید از زنده گانی نیست حاصل

پس از هفتاد و چارم سال بر بست       به سوی جنت فــــردوس محـــمل

مــرا ز دوســـــتان محـــترم بـــود     به حالــش فیض ایزد باد شـــامـــل

به شایق گـشته آن تاریخ معلــــوم        که بیرون شد از این پر غــصه منزل

                             ز جدی سوم و یوم الاحــد بود

                            به سال یکهزارو سه صدو چهل([2])

هـ - اشارات به آیات و فضایل قرآنکریم احاديث نبوي : شعرای مطمح بحث در اشعار شان به تفسیر آیات قرآنکریم، تعبیر احادیث نبوی، شرح گفتار مشایخ و پیران طریقتی پرداخته و ساالکان راه حق را  به معنا، مفهوم و هدف معنوی آن منابع فیاض آشنا ساخته و رسالت خویش را به سر رسانیده اند. از میان آنها خلیفه خیر محمد نقشبندی این حدیث مبارک پیامبر اسلام : «أن یجلس مَعَ الا نبیاء فلیجلس مَعَ العماء»([3]) را در ابیاتی چنین شرح نموده است:

گر تو خواهی صحبت پیامبران  رونـــشین بـــا عالـــمان نیکدان

وارث پیامـــبران اند عــــالمان علم دین زیشان بیاموز ای جوان

همنشینی چو نکه بـا عالم کنی دین خود از دیو بد سالم کنی ...

صحبت عـالم ترا عـــالم کنـد در جـــوار انبیاء قـــایـم کند ([4])

عارف برازنده مولانا نیاز احمد فانی در رابطه به فضیلت علما و قاریان قرآن پاک و دشمنی شیطان با علما و حافظان چنین سروده است:

... شفاعت خواه شود قاری به محشر     ز اهل و بیت خود ده کس به محضر

که باشد اهل دوزخ آن جــــماعت             طفیل قـــاری مــی یابند برائت ...([5])

همینگونه شاعر مذکور در مورد دساتیر سازنده قرآن مجید، جلوه های قرآنکریم و اثرات آن بر دل مؤمن، قانون بیزوال قرآن، نور قرآن بر دل سالک، اثرات تلاوت قرآن بالای روح، شفاعت قرآن، اسمای قرآن کریم ، نظام قرآن، محبت با قرآن و ... در زبان عارفانه و شاعرانه و ترکیب های دلنواز آفریده هایی دارد که چند بیت آن چنین است:

عزیزان ای عـزیزان ای عـــزیزان      شنو از جان و دل اوصاف قــــرآن

... که قرآن رهنمای مؤمنان است             چنان از قرب حق مـژده رسان است

... شفای رنج دلها است قـــــرآن     ضـیاء گـــنج جانـــها است قـــرآن

دلی کـــز نور قرآن بــهره و رشد     بـــه دنیا و بـــه عقــبی بی خطر شد

                                                     *  *  *

مؤمنان را است قرآن خوش بشیر           هــــم بــود قــرآن نظام دلپذیر

گنج هـــای معــرفت پیـــدا از او        صد هزاران عارفان شیدا از او...

جمـــله قانونهـا می یـــابـــد تغییر         ثابت است قـانون قـــرآن منیر...

درد و سوز عاشقان کــوی دوست           از هدایت هـای قرآن نیکوست ([6])

استاد بیتاب در پارچه شعری نزول قرآنکریم را عطایی خداوند^(ج) گفته و شکر  این نعمت را واجب، قرائت قرآن مجید را روشنایی دل و تفکر در آیات قرآن را سبب کشف اسرار معنوی میداند، بدنیگونه :

برای بنده گان باشد عطایی از خـــــدا قرآن       بــــــود آوردۀ آن پــیشوای انـــبیا قـــرآن

ز روی نور بخشی بهر دلها جـــا نفزا قـــرآن      به این تقریب باشد چمـشۀ آب بقا قــــرآن

 بود احسان مخصوص و شکرش بر همه واجب             که بهر اهل ارض ایزد فـرستاد از سمأ قـــرآن

اگر خواهی دلت پر نو و قبرت پر ضیاء گردد انیس خاطر خود ساز ، در صبح مســــا قرآن

تفکر با تدبر جمـــع هنگــام تـــلاوت کـــن   کــه اسرار خودش سازد برایت رونما قــرآن

                         مفتن باید از قانون تــراشی دست بردارد

          بود در دین و دنیا رهنما و پیشوا قرآن...([7])

فیض محمد فنایی شاعر وارسته، حفظ قرآن پاک را گوهر عالی سینه ها و ارزش پر بهای معنوی دانسته و قرائت قرآنکریم را غمگسار، شافع روز محشر، شفای دردمندان، انیس قبر، آب حیات و ...گفته است:

ترا در دو عالم غمگسار و یاور است قرآن

به میدان جزا شافع، به دنیا رهبر است قرآن

              بزن دست از رۀ صدق و صفا بردامنش محــکم

              رفــیق خانۀ گـــور و انیس محـــشر است قرآن

کلام حی سبحان است تلاوت کن به ترتیلش

عروس دین احمد را چه زیبا زیور است قرآن

              بـــه هر مـــشکل ترا یــاور بــه هــر دردت شـــفا بـــاشد

              چه دلجو یاور است قرآن، چه مشفق داکتر است قرآن...([8])

---

[1] - دیوان سید مخفی بدخشی، ص 30. 

[2] - دیوان بسمل، قسمت سوم، ص 6.

[3] - جلوه های کامل عشق، ص 226. 

[4] - همانجا ص 226.

[5] - ریاض العرفان، ص 347.

[6] -  همانجا ، ص 95.

[7] - دیوان بیتاب، ص 84.

[8] - رمز حقيقت، ص 50.