Friday, February 3, 2012

آداب خانقاه: خانقاه ها آداب ورسومي داردكه مملو از ارزش هاي معنوي است رعايت و تطبيق آن بر سالكان وكسانيكه در خانقاه پا مي نهند حتمي شمرده ميشود.زيرا بدون رعایت قوانين مربوط به خانقاه نميتوان در محوطه خانقاه داخل و يا مقيم شد.


آداب خانقاه:
خانقاه ها آداب ورسومي داردكه مملو از ارزش هاي معنوي است رعايت و تطبيق آن بر سالكان وكسانيكه در خانقاه پا مي نهند حتمي شمرده ميشود.زيرا بدون رعایت قوانين مربوط به خانقاه نميتوان در محوطه خانقاه داخل و يا مقيم شد.
محترم نيلاب رحيمي آداب خانقاه را چنين  بر شمرده است:
1- «پاك داشتن جامه وپيوسته با طهارت بودن.
2- نشستن در مسجد يابقعه(خانقاه).
3- نماز گزاردن باجماعت در اول وقت.
4- نمازهاي شبانگاهي.
5-استغفار ودعاي بسيار سحر گاهي.
6- تلاوت قرآن در بامداد به حد توانايي وسخن نه گفتن تا طلوع خورشيد.
     7-اشتغال به ورد و ذكر بين نماز شام و خفتن.
8- پذيرايي از نيازمندان و ضعيفان و تحمل رنج ايشان.
9- نه خوردن چيزي بدون موافقت يكديگر.
10- غايب نشدن بدون دستور يكديگر»([1])
اهل خانقاه را به دوبخش تقسيم كرده اند:اول مسافران، دوم مقيمان که هر كدام داراي مكلفیت هايي است كه بايد آن را رعايت نمايند. مسافر بايد قبل از نماز عصر وارد خانقاه شود، در صورت نا وقت رسيدن شب را در محل ديگر بگذراند و فردا بعد از طلوع آفتاب وارد خانقاه شود. حين ورود در خانقاه دو ركعت نماز شكرانه به جا آورد و بعد با اهل خانقاه احوال پرسي نمايد و مدت سه روز از خانقاه خارج نشود تا كه رفع خسته گي سفرش شده باشد و از طرفي با اهل خانقاه معرفت بيشتر پيدا كند تا سبب الفت و محبت گردد. بعد از سه يوم به اجازه پير خانقاه ميتواند از خانقاه خارج شود و در مورد ميعاد آقامت و سفرش تصميم اتخاذ نمايد و ميتواند بعد از ميعاد معينه خودش را آماده سفر سازد در غيرآن ازجملة مقيمان خانقاه بوده و مكلفيت هاييكه بر عهده مقيمان ميباشد بروي نيز لازم ميگردد.
مقيمان در خانقاه داراي مسؤوليت هاي چون: پذيرايي از مهمانان تازه وارد، تهيه و تقديم طعام براي مهمانان و ميزبان خوب بودن، هيچكس را به نظر حقارت نديدن و مزاحمت نكردن ميباشد. مقيمان خانقاه را به سه گروه تقسيم نموده اند:
نخست مبتديان، كه خدمت خانقاه، مهمانان و غيره را به دوش دارند دوم اهل صحبت، كه با مرشد در صحبت بوده و طبق هدايات مرشد عمل ميكنند. سوم اهل خلوت، مردمان عارف اند كه غرض كسب مراد در خلوت نشسته و چله ميكشند.([2])
مولانا مرشد نيك محمد(فاني ) مسؤول خانقاه علأ الدين عليا سروده يي دارد در باب اداب خانقاه بدينگونه:
در بيان آداب خانقاه
ميشود عرض بر شما اي سـالـكـان         كه خوانق را ادب باشد چه سان؟
بـوسعيـد گـفت بـه بوبـكـر ادیـب        كـاغذ و دوات آور، اي نـجيـب
تـا بـگـويــم از رســوم خـانــقــاه       عادت و آداب آن گـردد نـگـاه
چون بياوردگفت بنويس اي وحيد      ده شـرايط بر خـوانـق شـد مفيـد
فرض شد بر خانـقـاهي ده صـفـت      پـيـر و اصـحـاب صفـه از عـفـت
ده فرايض را بـه خـود دارنـد يـار    طـبق قرآن، سنـت ســدر كــبـار
اول ايـنـكه پـاك دارنـد جـامـه را   كه مطـهـر گفـته است رب الـورا
با وضــو بـاشـد هـمـيشـه بـا صـفـا   كه يحب المطهرين گفت كبـريـا
دوم آنـكـه عـازم مـسـجــد شــود      هـم بـه امر ذوالمـنـن ساجد شـود
سـوم آنـكـه خـود بـكوشد برنماز       تــا ادا سـازد بـه  وقـتـش بـا نـيـاز
هم عـلي صـلـواتـهـم يـحـافـظـون      هست انـدر مـتـن قرآن ره نـمـون
چهارم آنكه در تـهجـد كوشـد او    شب گزارد هم نمـاز خوش نـكـو
فـتـهـجـد بـه نـافـلـه را بـخـــوان     امــر قرآن است اي صــوفي بدان
پـنـجـم آنـكـه هر سحر گاه با نياز  مغفرت خواهد از آن دانـاي راز
و بـــا الاسـحـارهـم يـسـتـغـفـرون گفته در قرآن خـداي بـي چـگون
ششمـيـن قرآن بـخـوانـد بـا مــداد  هر قدر كـه ميـتـوانـد خـوش نـژاد
فرض تـقـديـري مـراقـب باشـد او هـم بـه ذكر و فكر مـوافق باشد او
هست ملايك در هبوط در سعـود  كان مشهـودا بـگـفـت ذات و دود
هـفتم آنكه بين مـغـرب هـم عشا بـاشـد اومـشـغـول ذكـر كـبـريـــا
فــسبــحــه و ادبــار الــنـجـــــوم    گفته است بر ذكراين ساعت قيـوم
هشتم آنكه برضـعـيـفـان فــقـيــر    اُسوَبَ اَحسن نمايند چـون بـشـيــر
هـركـه از اخـلاص پيـونـدد بــه او   در پــذيـرندش بـه اخــلاق نـكــو
هم كشند تكليف رنج شان چنان     تاكه گردند رسـته گـار دوجـهــان
ولاتطَرُد الـذين يـدعـون بـخـوان  تا چه فرمـود آن كـريـم مـستـعـان
نـهم آنكه بي رضـاي يـكديــگر        غايـب خـود سر نگردنـد بيـــخبر
يـــذهـبـــوا حــتـي يـستــأذنــوه گفته است يزدان براي ايـن گـروه
هـم به اوقات فـراغـت بـيگـمـان      بايدش سه كار كـردن هـمـچـنـان
عـلـم آمـــوزد در اول ديـده ور يا شود مشغول ذكـرش سر بـه سـر
يـا رسـانـد راحـتي بـر مـؤمـنـيـن  تـا شـود خـرسنـد رب الـعـلـمـيـن
بـود ارشـاد آن شـيـخ بـوسـعـيـد     هركـه آرد در عمـل شد مستـفـيـد
شيخ نجيب سهر وردي همچنان  گـفــتـه اداب خـوانـق در عــيــان
چـوكسي وارد شـود در خـانقـاه   پاي خود شويد نخست ازگـرد راه
يعـني از جـملـه عـلايق بر كـنـار    قلب و قالب راكنـد مشـغـول يــار
بعـد از آن سازد وضو بـهرنـمـاز      هــم ادا سـازد دوگـانـه بــا نـيــاز
تـا نـپرسندش نـگويـد اوسـخـن    الفـــتـي دارنــد چـويـاران كـهـن
عــزت واكـرام او آرنـد بـه جــا     هـم برادر وار سـخن گـويند صـفا
هم مصـافـحـه مـعـانـقـه كـنـنـد     خــيـر مـقـدم بـالـمـشـافـة كـنـنـد
تاكه وحشت دور گردد زين اثر پـيش آرنـد هـم طـعـام مـاحـضـر
مستحب برآن نــو وارد همچنان    كـــه نـمـايـد احـتـرام سـالـكـــان
از هـمـه كـمتـر ببيـند خـويـشـرا   چون تواضع لازم است درويـش را
در صـلاحيت نـبـاشـد بـر كـسي    كه درنگ در خانقـاه سـازد بــسـي
بـايـد اول كـه طـعـام آرنـد برش    احـتـرامـانـه دفـاع سـازنـد شـــرش
تا كـه آلـوده نـگـردد خـانـــقـاه  هم نه فتد صوفـيـان در اشـتــــبـاه
هم مشوش تا نگردنـد صـوفـيان     ور دو ذكر خود نمايند در امان سهروردي كرد ارشاد همچنــين       از بـراي صـــوفــيان و ســالـكيــن
در بيان فوايد خانقاه و مقام خدمت در آن:
     بــاز گــويـم از بــراي ســالـكــيـــن    
                                             چــنـد فـوايـد خـانـقـاه را شـد مـتيـن
     بـر فـقـيـران اسـت مـا را بـــيـگـمــان   
                                             كـــه نــدارد مســكـن وجـاي امـــان
     اول آنــكــه اجــتـمـاع صــوفـيــــان
                                             است اندر خـانـقاه بــيشــك عــيـــان
     صـحـبت و الــفـت مـحـبت بـا صــفا
                                             در مـيــان گـردد مـؤكـد خـوشـنـمــا
     مـجـلـس الـلـه فـي الـلـه كـار شـــان
                                             بــذل الـلـه مـشـرب وايـثـــار شـــان
     در حديث([3]) فرمـود حبيب ذالـمنـان  
                                             ثـابــت واجـب بـشـد خـتـــم چـنــان
     بـرمـحـبـيــني كـــه لـلـه بــاشـــد آن   
                                                نــي بـراي خـواهــشــان ايــن وآن
     صـرف مـــال گـرميكنند با همـدگر
                                                بـهـر خـــوشـنــودي ذات دادگــر
     ميشود واجب به اين جمـلـه تـمـام
                                                 دوستـــــي ذات پــاك لا یـنــــام
     ميشوند مـحبـوب رب الـعـلـمـيـــن
                                               از چـنـيـن اعـمـال شـايـسـته يـقـيـن
     دوم از جـــمـيــعت ايـن صـوفـيـان 
                                               خير وبركـت يـابـد هـمـسـايـه گـان
     هــم زاثــار صــلـــوات و دعـــــــا  
                                                همچنـان آثـــار و ذكـر و هـم ثـنــا
     عــكـس انـدازد بـه چهـره روز گار
                                               دور نـزديـكشـان بـگـردد نـور بــار
      رفــع گـردد هـم بـلا وهـم عذاب
                                             از طــفــيــل سالـكـان كــاميــاب
      هـست ايـن فـرمـودۀ خـير الــو را
                                             كه به تحقيـق دفـع گـردانـد خـدا
  حـرمـت يـك مسـلم نيـكـو ســير
                                           مـــــيـكـنـد دفــع بــلا از صـد نــفــر
     گـويــم آن اهــل نجــات رامـن عيان
                                           اهــل بيتش بــاشــد و هـمـسـايـه گان
     هـمـچنــــان وارد شـــده انــدر خــبـر
                                           كـــه چنـين فـرمـوده است خـبـرالبـشر
     كــه بـــه تحقيق خـالق هـر جـز وكـل
                                           نيــك گـردانــد به نـيـكي يـك رجل
     هـم پسـرهـم پـــور، هـم هـمسايـگـان   
                                           چــــار اطـرافــش بــود انــدر امــــان
     جملـــه گـي بـاشنـد بـه امـن مسـتـعـان    
                                           تـاكـه آن مـرد هـست انـدر بيــن شـان
     ســوميـن هــم اجتـمـاع در خـانـقــــاه
                                             ميـكنـند بـرحـال هـمـديــگـر نـگــاه
     ميشونــد از حـال هـمـديگـر خــبـــر
                                              فــيـض جـنــسـيت بـهـم دارد اثــــر
     هـم رقـيـب گردند به يكـديگـرچنان
                                              ذكر و فكر شان بـگـردد بـس گـران
     هـم كـنـند تنـبيه بـه همـديـگر چنـان
                                          عـيــب اعـمـال كه نـيسـت لايـق بـرآن
     فـضل خـدمـت هـمچـنـان در خـانـقـاه
                                          كـه زاخـلاص ميـكنـند بـيـگـاه و گــاه
     اصـل و بنـياد تـصـوف خــدمـت است
                                           هـم محـبت رحمت اندر رحمـت است
     كـه نـيـازي نيـسـت بـر بـحـث و دلـيـل
                                          يـك سـخـن كـافــيست زان صدر جليل
     گـفـت انـس([4]) بـوديـم هـمـراه رسول
                                         بعضي صايم بعـضـي مـفـطـر بـي مـلـول
     پـس رسـيديـم جـمـلـه گـي در مـنـزلي   
                                          بـــس بــغــايـت گــرم روز مــشـكـلی
     هـر يـكـي سـايـه یـي جـست صـايـمين
                                          مـــيــشـدنـد ايـشـان بـه سـايـه تــايـبـن

     مـفـطـرون كـردنـد خـدمـت آنـزمـــان
                                          خــيـمـه هـا ايسـتاده كـردنـد بـيـگـمـان
     همـچـنــان سيــراب كـــردنــد در عـيـان
                                       جـمـلـه مركـب هــا و اســپ واشـــتـران
     گفـت آنـحـضـرت رســول مـحـــــتـرم
                                         مـفـطـرون افـزون بــيـش رفــت ازكـرم
     اين حديث بر فضل خدمت كافـي اسـت
                                         خدمت اهـل صـلاح بـس كــفـي اسـت
     خـــانـقـاه از بــن و بــالا گـوهــر اسـت
                                         كن تو خدمت گوهرت انـدر بـر اســت
    (فـانـي ) هــم تــوفــيـق جـويـد از الــه
                                          تـــا شـــود خــدمـتــــگـزار خـانــقــاه
                                                                                    ( فاني )                                                                                                          
ابيات چند در مورد تاريخچه آداب و فوايد خانقاه از ديوان قلمي مولانا نيك محمد(فاني) نقل گرديده، كه تا حال اقبال چاپ نياقته است و از لحاظ شكل بندي و املا كاستي هايي به نظر ميرسد. به طور نمونه «بيان آداب خانقاه» در بيت چهارم مصراع ششم بعد از عدد ده كلمه شرايط طور جمع استعمال شده است كه در نوشتار بعد از عدد ذكر كلمه جمع چندان مناسب نيست، همچنان  از نظروزن و صنعت هاي ادبي نيز كاستي هايي به چشم ميخورد.
در اين مبحث هدف مفاهيم ابيات است و مطلب محتوا ميباشد نه شكل بندي و طرز ادبي آن. در صورت طبع ديوان مولانا صاحب همه جنبه هاي ادبي آن در نظر گرفته خواهد شد.


- نيلاب رحيمي، مجله فرهنگ، ص 58.[1]
- نيلاب رحيمي، مجله فرهنگ، ص ص 61- 65. [2]
[3] - درخبر است از رسول الله (ص) : (ان الله تعالي ليدفع با المسلمه الصالح عن اهل بيته و من جیرانه البلا.
1- حديث شريف: وعن انس قال: لنامع رسول الله الله صلي عليه و سلم  فَمِنا صائم و منا المفطر وفَنِزلنا منزلا في يوم حار شديد الحرفنا من يتقي الشمس بيده واكثر ناظلا صاحب اللسأ ستظل به فنام الصائمون وقام المفطرون  فضربو الابنيه وسقو الركاب فقال رسول الله صلي الله عليه وسلم: ذهب المفطرون  اليوم بالاجر وهذا حديث يدل علي فضل  الخدمه  علي النافله ط.»[4]

No comments:

Post a Comment