Tuesday, July 24, 2012

قاقمه

از جمله بهترین پارچه های پشمی کشور است که در هرات ، آقچه ، شبرغان ، بادغیس ، سرپل و سمنگان تولید میگردد.
پارچه های قاقمه یی نازک ، نفیس و با دوام بوده برای لباسهای بهاری خیلی مناسب است ، زیرا در پوشیدن آن بدن احساس سردی و تازه گی میکند.
در بافتن قاقمه از رشته های باریک و تابیده پشم استفاده مینمایند. پارچه های قاقمه را بیشتر به رنگهای سفید ، لیمویی ، شکری و  قهوی میبافند و به بازار عرضه میدارند. (1)
یک نوع گلیم رانیز قاقمه مینامند که بافت نفیس ، گل مقبول و رنگ جذاب دارد ، و از لحاظ جنسیت نسبت به گلیم های معمولی نازکتر و با دوامتر بوده و دارای وزن کمتر است.
گلیم قاقمه سرپل که از پشم خالص بافته میشود از نگاه دوام و مر غوبیت شهرت خوب دارد.
سر انداز های یک تا شش متره ، فرش راه پله و سر میزی قاقمه یی به رنگهای مختلف در ولایات هرات و بادغیس بافته میشوند که به نامهای محلی و یا قوم بافنده مانند : دایزنگی ، لاغری ، ملکی ، بلوچی ، ادرسکنی و غیره مسما میباشند و در بازار ها علا قمند و مشتری زیاد دارند.
ماخذ:
1- دایرة المعارف آریانا ، جلد سوم ، مطبعه کابل : 1335 ش ، 369 ص .
2- حاجی آقا محــمد خواجه ، دکاندار مارکیت قالین فروشـــی امینی، واقع کوچـــــه گلفروشی شـــــهر نو: -7 - حمل -1391
  3- عبدالملک از ولایت بادغیس ، قالین و قاقمه فروش همان مارکیت .
4- بصیر احمد از ولایت هرات ، فروشنده پارچه ها و سر انداز های قاقمه یی ، شهر نو .

سکینة الفضلا یا بهار افغانی عبدالحکیم رستاقی


ولایت باستانی تخار که در گذشته به نام تخارستان مسما بود به دو حصه عمده تخارستان علیا و سفلی بخش بندی شده بود.
     تخارستان علیا شامل مناطق جرم، فیض آباد ، اشکاشم، راغ ، زیباک و ....بود. اما تخارستان سفلی که سرزمین سبز و حاصلخیز میباشد مناطقی چون: تالقان، اندراب ، اشکمش ، نهرین و بغلان را در بر میگرفت.
     تاریخ تخارستان غالب با سرنوشت و حوادث بلخ شریک میباشد . تخاری ها دو قرن پیش از میلاد در بلخ نفوذ کردند و پس از صد سال سکونت از میان همین مردم کوشانی ها و یفتلی ها ظهور کردند و امپراطوری های بزرگ و وسیع را تاسیس نمودند.
     دررابطه به نژاد تخاری ها دیمس آلمانی در دایرة المعارف اسلامی نوشته است که آریایی نژاد هستند.(1)
     کتیبه های سرخ کوتل ، چم قلعه و ... بیانگر مدنیت وقدامت تاریخی تخارستان و آریانا میباشد. فشرده اینکه نوشته درباب تخارستان بدین ساده گی انجام نمی یابد در اینمورد به حفریات، کاوشها و پژوهش های ژرفتر نیاز است.(2)
     به هر حال از آن زمان تا امروز مردم این خطۀ باستانی از فضل دانش و ادب برخوردار بوده و هستند.
     شخصیت های ناموری چون عبدالحکیم سنجانی را وی فقه اکبر و مصاحب امام اعظم  ابوعثمان سعید بن منصور تالقانی محدث معروف و استاد امام حنبل (229 هــ وفات)  ابو اسماعیل ابراهیم بن شماس تالقانی محدث مشهور و شاگرد امام مبارک، زادۀ همین خطه بودند که به قله های علم و معرفت راه یافته اند.
     در این مقالت طور اخص به سکینة الفضلا (بهار افغانی) اثر پژوهشگر پر تلاش عبدالحکیم رستاقی به گونه موجز و مختصر پرداخته شده است.
     ابوالوفا حکیم رستاقی فرزند قاری ملا محمد موسی فرزند برات محمد فرزند مراد علی فرزند محمد منگباشی در سال 1315 هــ. ق در جنوب شرق رستاق در دهکدۀ خواجه خیراب دیده به جهان گشود. آموزشهای ابتدایی را در رستاق فرا گرفت. در خان آباد ، کندز بلخ و شماری از سرزمین های ماوراء النهر به تحصیلاتش ادامه داد. برای کسب اندوخته های بیشتر به دارالسلطنه کابل سفر کرد در آنجا از نزد استادان و شاعران بهرۀ وافر گرفت . آرزو داشت به سرزمین هندوستان و دیار عرب غرض کسب تحصیل بشتابد اما بنا به مشوره شماری از اشخاص فاضل در کابل بماند و خدمت معارف را برگزید و به مطالعه آثار تاریخی پرداخت .
     رستاقی آثار پرباری را زیر نام چراغ انجمن و سکینة الفضلا نوشت و از خود به یاد گار گذاشت . وی در نوشتن جلد اول دایرة المعارف آریانا همکاری مینمود و قبل از چاپ آن دنیای فانی را پدرود گفت زیرا در سال 1328 خورشیدی اولین جلد دایرة المعارف آریانا به چاپ رسید که در مقدمۀ آن از موصوف به نام مرحوم رستاقی یاد شده است .(3)
     طوریکه گفته آمد سکینة الفضلا اثریست از حکیم رستاقی که به سال 1350 هجری قمری دربازار بلیماران دهلی در 118 صفحه اقبال چاپ یافته است.
پشتی اثر با یک بیت از صایب و یک بیت از مؤلف که در رابطه به وصف کابل به پیروی از صایب سروده شده است مزین گردیده که چنین است.
خوشا عشرت سرای و کابل ودامان کهسارش
                                                 که ناخن بر دل گل میزند مژگان هر خارش
                                                                                               صایب
                                            ***
خوشا بستانسرای کابل و طرف گلستانش
                                                 که باشد سرمۀ چشم فلک گرد خیابانش
                                                                                          (رستاقی)
در رابطه به نشر و چاپ کتاب مذکور اعضای انجمن ادبی کابل سرورگویا، میرغلام محمد غبار و احمد علی کهزاد نظر مثبت ارائه داشته و موافقه خویش را ابراز نموده اند که در اخیر کتاب ثبت میباشد.
     رستاقی با نوشتن این کتاب در کنار پاسداری و حرمت گزاری به فرهنگ کشور با معرفی و شرح حال رجال نامور، فاضل و هنرمند عظمت و هویت مدنی شان را برملا ساخته است که از جانبی موجب تشویق ، سربلندی و پرورش استعدادهای نسل های بعد میگردد
     مؤلف در مقدمه کتاب بنا به این روایت ( اذکرو امواتکم بالخیر) ترجمه :
«از رفته گان به نیکویی یاد کنید» به معرفی شماری از دانشمندان ، شاعران و نخبه گان افغانستان پرداخته و پس از آن در مورد قدامت تاریخی کابل و آب هوای گوارای آن صفحه یی را رقم زده است.
     نخستین برگ کتاب با حمد کوتاه و نعت فشرده اما زیبا و ارادتمندانه مزین گردیده است.
     در بخش اول سکینة الفضلا 28 تن از امامان ، مشایخ، علما و فقها به شناسایی گرفته شده است . که با نام ابو عبدالله مکحول یکی از تابعین که در سنه 113 هـ ق میزیست آغاز و پس از شرح حال امام اعظم ابوحنیفه نعمان بن ثابت بنیان گذار مذهب حنفی به معرفی علما و مشایخ شهیر مانند:
شیخ فریدالدین گنج شکر، شهباز قلندر ، مولانا یعقوب چرخی ، مولانا فقیرالله جلال آبادی و مجددالف ثانی ادامه داده و باشرح حال مولانا عبدالرزاق کابلی این مبحث را بسته است.
     رستاقی فصل دوم کتابش را طبقة الشعرا نام نهاده است . در آغاز میر امانی شاعر کابلی را که در 981 میزیست معرفی نموده و پس از شرح حال 65 شاعر با نمونه کلام شان و ارائه ماخذ طور مجمل به محمود کابلی این فصل پایان یافته است. در اخیر کتاب احوال مولانا کاتب هزاره را ثبت نموده و صفحه اخیر کتاب با این قطعه شعر میرزا علی صایب اصفهانی بسته شده که چند بیت آن میتواند حسن اختتام این مقالت باشد:
حفاظ الله عجب شهریست کابل                                   چـــه کابـــل، کـــابل جــنت تقابل
هوایش عطر بیزو فرحت آمیز                                   فضایش دلگشا و عـــشرت انـگیز
بـــهشت آئین هزاران باغ دارد                                   که از رشکش فلک صد داغ دارد
...بود درسرزمینش گلستانها                                     چه در شهرو چه باغستان چه صحرا
به هر گلشن بود گلهای هر رنگ                               شمیم گل رود فـــرسـنگ فــرسنـــگ
... زبس هرنوع گل پیداست آنجا                               بـود در چـــهار فــــصلش گــــل مهیا
... قلم دروصف آبش چون کنم سر                            زنـــد ســـر از سـریـرش جــوش کوثر
                                    خــداونـــد نگــــهدار از زوالـــــش
                                    بکــــن مــــحفوظ از عین الکمالش
فرجام سخن اینکه نسخه های سکینة الفضلا نادر وکمیاب گردیده است بنابراین چاپ و نشر مجدد آن را پیشنهاد میدارم.
مآخذ
1- میر غلام محمد غبار ، جغرافیای تاریخی افغانستان ، انتشارات میوند، چاپ چارم ، کابل : 1383 .
2- دکتور صاحب نظر مرادی ، کتیبه های سرخ کوتل در تخارستان ، کوشانیان ، کابل : 1388 ش ، ص ص 49 تا 52.
3- به سرپرستی حسن انوشه ، دانشنامه ادب فارسی ، جلد سوم ، تهران: 1379 خورشیدی، ص 659 .
4- عبدالحکیم رستاقی ، سکینة الفضلا موسوم به (بهادر افغانی) ، بازار بلیماران دهلی : 1350 هــ . ق