شراب ، می، میکده و میخانه : شراب در لغت آشامیدن، نوشیدن و در فارسی به مفهوم باده، آب انگور تخمیر شده و خمر نیز به کار میرود. در نزد صوفیان افراط محبت یا کمال عشق را گویند([1]) که فنایی آن را در بیتی چنین به کار برده است:([2])

شراب ، می، میکده و میخانه : شراب در لغت آشامیدن، نوشیدن و در فارسی به مفهوم باده، آب انگور تخمیر شده و خمر نیز به کار میرود. در نزد صوفیان افراط محبت یا کمال عشق را گویند([1]) که فنایی آن را در بیتی چنین به کار برده است:([2])

بیا ساقی بده جامی شراب شوق شور انگیز        که واعظ حال ما بیند سر منبر کند بازی([3])

                                      * * *

همچنان در بیتی از غزل حیدری وجودی، شراب اینگونه بازتاب یافته است:

مستی نور شراب چشم جانانم بس است    چشم دارم احتیاج آب انگورم مکن([4])

می نیز به معنای باده، شراب انگور و نوشابه الکولی است ([5]) و در اصطلاح عرفانی می ذوق که از اثر یاد خداوند^(ج) در دل صوفی پیدا میشود و او را خوشوقت میسازد. گاهی به معنای عشق و محبت هم به کار رفته است. ابیات زیر نمونه هایی از بازتاب «می» در سروده های عرفای مورد بحث میباشد:

یادگاری هست این جام می از کوثر مرا دست زاهد بشکند کوبشکند ساغر مرا([6])

                                                           ***

اگر مرا به جهـــــان فرصت سخن باشد می و حکایت می در زبان من بـــــاشد([7])

                 * * *

میگسار عشق تو تشنه لب چرا باشد     زان می طهور ایت قطـــرۀ به صهبا کن([8])

میخانه و میکده جای میخواران و باده فروشان است([9]) اما به تعبیر عرفا هدف از میکده و میخانه عارف کامل است که ذوق و شوق و عشق بسیار نسبت به حق دارند.([10]) همچنان میکده باطن پیران کامل و قرارگاه (خانقاه) مرشدان را نیز گویند.([11])

چند بیت از سروده های عرفای معاصر مورد نظر را به گونه نمونه راجع به میکده و میخانه، به نظاره میگیریم:

شوق و بدمستیم از مسجد و میخانه کشید         مصحف و جام به کف تا سر بازار شدم([12])

                      * * *

مــا رند خــــرابات حقیقت نه مجازیم         پیمانه کــش میـــــــکدۀ نــاز و نیازیم([13])

                      * * *

یــــاران به در میکده در میزنم امشب         جامی به سرجــــــام دگر میزنم امشب([14])

                                       * * *

میخانۀ می پرستان عیش کمک ندارد     سامان گــــلزمینش بــــاغ فلک ندارد([15])

واژه هاییکه بار معنایی اصطلاحات عرفانی را به دوش میکشند زیاد است و ایجاب پژوهش جداگانه و گسترده را مینماید. در این محبث صرف شماری از اصطلاحات عرفانی را که عارفان مورد نظردر سروده های  خویش  به کاربرده اند ، به گونۀ «مشت  نمونه خروار» بر گزیده و به نمایش آورده شد.

---

[1] - فرهنگ فارسی، عمید، ص 791.

[2] - فرهنگ نوربخش، جلد اول، ص 112.

[3] - رمز حقیقت، ص 55.

[4] - سالی در مدار نور، ص 108.

[5] - فرهنگ فارسی عمید، ص 1139.

[6] - مزرعۀ دهقان، ص 14.

[7] - مرزعۀ دهقان، ص 35.

[8] -ریاض العرفان، ص 285.

[9] - فرهنگ عمید، ص 1142.

[10] - فرهنگ عرفانی هیله من، ص 242.

[11] - فرهنگ نور بخش، جلد اول، ص 159.

[12] - سروده های جاویدان، ص 45.

[13] - همانجا، ص 43.

[14] - مزرعۀ دهقان، ص 16.

[15] - دیوان استاد بیتاب، ص