ضرب المثل در اشعار معاصرین : سخنان کوتاه، فشرده با ساختار محکم و درون مایه تربیتی ، اخلاقی، پند و اندرز و سایر مسایل میباشد و بخشی از فرهنگ مردم است که از سینه به سینة و از نسل به نسلی دیگر انتقال یافته، نشانۀ دانش و خردمندی یک ملت میباشد.([1])

ضرب المثل در اشعار معاصرین :

سخنان کوتاه، فشرده با ساختار محکم و درون مایه تربیتی ، اخلاقی، پند و اندرز و سایر مسایل میباشد و بخشی از فرهنگ مردم است که از سینه به سینة و از نسل به نسلی دیگر انتقال یافته، نشانۀ دانش و خردمندی یک ملت میباشد.([1])

به بیان دیگر: ضرب المثل نتیجه تجارب زنده گی و شناخت انسانها از یک موضوع است که در ساختار ویژۀ زبانی به گونه فشرده بازتاب مییابد، در باور ها جا گرفته و در گفتار روزانۀ مردم مورد استفاده قرار میگیرد. بدین معنا که مورد پذیرش مردم بوده و كار برد مردمی دارد به کارگیری ضرب المثل در ادبیات فارسی دری از دیر باز بدینسو مروج است و شاعران پیشین مانند: رودکی، فردوسی، حافظ، مولوی و... در سروده هایشان ضرب المثل ها را گنجانیده و بازتاب داده اند. شاعران معاصر نیز به این گنجینه فرهنگی گرایشات شان را نشان داده  و گام نهاده اند. به گونه مثال: «دیوانه به کار خود هوشیار است» ضرب المثلی میباشد که مخفی بدخشی آن را در بیتی چنین زیبا به کار برده است:

تا چند کنی نصيحتم ای ناصح       دیوانه به کار خویشتن هوشیار است([2])

در جای دیگر ضرب المثلی «آبیکه به جوی رفته باز ناید» را اینگونه در بیتی بازتاب داده است:

گرچرخ به ما مونس و دمســاز آید      عمری که گذشت از کــجا باز آید؟

گـــویند به جوی رفته باز آید آب     این آبیکه به جوی رفته کی آید باز([3])

«شکوه از بخت کنم یا از چرخ» ضرب المثلی دیگری است که مخفی از آن در بیتی بهره گرفته است:

برفت عمرونگردید شبی هم آغوشم        ز بخت شکوه کنم یا ز چرخ بخروشم([4])

ضرب المثل «گنج در ویرانه است» را در بیتی از حیدری وجودی به نظاره میگیریم:

در دل ویرانه های تو بود گنجینه ها

              میهنا دامن پر از لعل بدخشان بینمت ([5])

همچنان ضرب المثل از خرمن کاه باقیمانده به کاری دلالت میکند که نزدیک به انجام باشد و یا زیان دیده باشد ، استاد بیتاب که سرمایه دل و جان را در راه عشق صرف کرد و زحمات زیادی را در این راستا متحمل گردید ضرب المثل مذکور را مناسب حال خویش دیده در بیتی چنین به کار برده است:

دل و جان صرف غم عشق شد و تن باقیست      نیک چون مینگرم کاه ز خرمن باقیست([6])

«عیب در قرآن نباشد عیب در مسلمانی ماست» ضرب المثلی است که دهقان آن را در بیتی استعمال نموده است:

عیب در قرآن نباشد، عیب در اسلام ماست           این تنزلهایی ما از جنگ مذهب نام ماست([7])

فنایی در بیتی ضرب المثل (مرده دلی کم از مردن نیست) را در بیتی چنین زیبا به کار گرفته است:

زمرده گان بدتر است مرده دل اگردانی     بیا به یاد خدا قلـب زنـده دار مخسپ([8])

«سرت را به گریبانت کن» ضرب المثلی است که عشقری از آن چنین سود جسته است:

ای عشقری چون این من و ما سود ندارد  آریم اگر سر به گریبان چقدر خوب ([9])

در جای دیگر ضرب المثل «کسی که از زر گذرد از سر نیز گذشته میتواند» را در بیتی اینطور جا داده است:

چو گفته اند به ضرب المثل به عصر قدیم    توان گذشت ز سر هر کـسی ز زر گذرد([10])

همچنان ضرب المثل «بارکش باش، نه بار دوش» را در بیت زیر به نظاره میگیریم:

بارکسان به دوش کش بارکســان مشو به دوش

بنده گی کن خدا مباش مسکین و عاجزانه رو([11])

ضرب المثل «شرم زن در چادر است» در بیتی پیام فرملی آن را زیبا به کار برده است:

ستر تن حجب و حیا، ای زن ، زنان را جوهر است     فی المثل گویند مردم شرم زن در چادر است([12])

---

[1] - فرهنگنامه ادب فارسی، جلد دوم، ص 925.

[2] - دیوان سیده مخفی بدخشی، ص 146.

[3] - همانجا، ص 149

[4] - همانجا، ص 142.

[5] - لحظه های سبز بهار، ص 95.

[6] - دیوان استاد بیتاب، ص 43.

[7] - مرزعۀ دهقان ، ص 135.

[8] - رمز حقیقت، ص 24.

[9] - دیوان عشقری، ص 9.

[10] - همانجا، ص 73.

[11] - دیوان عشقری، ص  78.

[12] - کعبۀ دل، ص 30.