قادریه یکی از معروفترین سلسلۀ طریقتی تصوف اسلامی است.(471-561.ق) بنیان گذار وموسس این طریقه شیخ محی الدین عبدالقادر گیلانی بن ابی صالح عبدالله جیلی (جنگی دوست) میباشد. نسبت خانوادگی شیخ از طرف پدر به امام حسن (رض) و از طرف مادر به امام حسین(رض) وصل میگردد بدین سبب او را عبدالقادر حسنی الحسینی مینامند مریدانش او را به نامهای پیر پیران ، غوث الاعظم ، پیر دستگیر، غوث گیلانی ...یاد میکنند.(1)

قادریه

محقق محمد متین مونس

یکی از معروفترین سلسلۀ طریقتی تصوف اسلامی است.(471-561.ق) بنیان گذار وموسس این طریقه شیخ محی الدین عبدالقادر گیلانی بن ابی صالح عبدالله جیلی (جنگی دوست) میباشد. نسبت خانوادگی شیخ از طرف پدر به امام حسن (رض) و از طرف مادر به امام حسین(رض) وصل میگردد بدین سبب او را عبدالقادر حسنی الحسینی مینامند مریدانش او را به نامهای پیر پیران ، غوث الاعظم ، پیر دستگیر، غوث گیلانی ...یاد میکنند.(1)

     شیخ عبدالقادر گیلانی حدیث و فقه چهار مذهب را نزد ابوغالب محمد فرزند حسن باقلانی ، ابوسعید محمد فرزند عبدالکریم و ابوالغنایم، ابوبکراحمد، ابوجعفر محمد، ابوالقاسم فرا گرفت در تصوف و عرفان ملازمت شیخ حماد بن مسلم بن دروۀ دباس را نمود و خرقه خلافت را از دست ابوسعید مخرمی (المخرمی) به برکرده و اجازۀ ارشاد یافت .(2) شیخ گیلانی از مشهور ترین مشایخ جهان اسلام مرد پرهیزگار ، عاری از تعصب، فیلسوف واعظ خوش کلام و خطیب فصیح زبان و کم نظیر بود. از مذهب حنبلی پیروی میکرد رییس مدرسه از مدارس حنبلی و موسس رباطی در بغداد بود خطبه های او که در مدرسه و یا رباط ایراد شده در(الفتح الربانی) جمع آوری شده است.(3)

     به واسطه او شماری زیادی مسیحیان و یهودیان به دین اسلام گرایدند همچنان در مسلمان ساختن مردم غرب افریقا نقش موثر داشت.(4)

شیخ عبدالقادر گیلانی در 521 ق به موعظه پرداخت تا آنکه شهرت علم ، زهد و ضمیر روشن این مشعلدار تصوف و عرفان مورد پذیرش و قبول همه گان قرار گرفت و سرآمد روزگار شد. طریقه قادریه را در زمانی در بغداد بنیان گذاشت که مرکز علم و مجالس تدریس بود. موصوف با قیادت و شایسته گی حرکت تازه یی را در راستای دعوت و اصلاح به سوی الله گشود شاگردانی را تربیه نمود که به راه او ادامه دادند.

     اساس طریقه قادریه بر توحید و در ظاهر و باطن ، شریعت مطابقت دارد. شیخ گیلانی توصیه نموده است که از قرآنکریم و روش حضرت محمد(ص) پیروی کنید، از بدعت، مخالفت، با قرآن پاک و سنت پیامبر بپرهیزید، مطیع و فرمانبردار پروردگار باشید. از جمله جاهلان و عوام فریبان نباشید و تصوف را با کذب و دروغ آلوده نسازید، در تابعیت از شریعت چون کوه استوار باشید و بدانید که احکام و فرایض دین تغییر ناپذیر است و پس از رسول الله (ص) هیچ کس حق تغییر آن را ندارد. از معصیت توبه کنید و عهد ومیثاق را با خداوند(ج) تجدید نمایید و بر آن استوار بمانید ، شرک و کفر نورزید و هر آن چه را که خدواند فرض و واجب گردانیده ترک نه کنید. دربرابر هوای نفس و شهوت مبارزه نمایید و روح دین را بر افروخته نگهدارید ، حق را از باطل ، نور را از تاریکی راه خدا را از راه شیطان تفکیک کنید. و گفت : هر آنکس که خداوند متعال را به راستی شناخت تعلقات فکر و قلب او از همه چیز و همه کس رهایی یابد و هیچ چیز جز خدا در نظرش جلوه نمیکند و ارزش ندارد . به دنبال سلاطین و سرمایه دار و صاحبان زور و زر مروید و بدانید که نفع و ضرر، توانایی ، حرکت ، سکون و رزاقیت همه در محدودۀ قدرت خداست. در جهت اخلاص به خداوند (ج) گام بردارید و براو توکل نمایید.(4)

     وکلبه امور خود را در اختیار و ارادۀ خدا(ج) قرار دهید . مخارج زنده گی خویش را بر مردم تحمیل نکنید از انسانها قطع طمع نمایید  زیرا آبروی زاهدان و عابدان بدین مسأله مربوط است.

     همواره اظهار عزت نفس وبی نیازی کنید، از معصیت حذر کنید، از کس نترسید و به نزد کس تملق نکنید و آنچه خیر و صلاح عموم است بی پروا بگویید. تواضع و فروتنی را پیشۀ خود سازید .(5)

     شیخ عبدالقادر گیلانی طریقۀ را بنیان گذاشت که تا حال در بسیاری از کشورهای اسلام به ویژه در ایران، ترکیه، افغانستان، پاکستان و هندوستان پیروان زیاد دارد.

     به رویت کتاب حقیقت تصوف سلسله طریقتی قادریه چنین است:

شیخ عبدالقادر گیلانی مرید شیخ ابوسعید مبارک مخزومی مرید شیخ ابوالحسن علی قرشیس مرید شیخ ابوالفرج طرسوسی مرید شیخ ابوالفضل عبدالواحد تمیمی، مرید شیخ ابوبکر شبلی مرید شیخ جنید بغدادی مرید شیخ سری سقطی مرید شیخ معروف کرخی، مرید شیخ داود طایی مرید شیخ حبیب عجمی مرید حسن بصری مرید علی المرتضی (رض).

    در طریقه قادریه غالب به گونه جلی (جهر) مروج است. چون هر طریقه به مرور زمان به چندین بخش و شاخه تقسیم شده است بنابراین در شیوه یی اجرای ذکر تفاوتهایی به نظر می آید. شایق جمال در کتاب تصوف شکل ذکر طریقه قادریه را چنین توضیح داده است:

1- ذکر نفی و اثبات طوری اجرا میشود که سالک با وضو و طهارت به دو زانو رو به طرف قبله نشسته و چشم را بسته (لا) نفی را از ناف به شانه برساند و (اله) را از دماغ کشیده و (الاالله) به شدت به قلب ضرب کند.

2- ذکراسم ذات: به یک ،دو،سه و چهار ضرب اجرا میشود.

الف- یک ضرب: مرید به دو زانو رو به قبله می نشیند و با مشددل (الله) بگوید.

ب- دوضرب: یکبار ذکر الله را زانوی راست و بار دیگر به دل با قوت و شدت ضرب نماید.

ج- سه ضرب: ذاکر چهارزانو بنشیند، یکبار به زانوی راست باز به چپ و سوم به قلب ضرب کند.

د- چهار ضرب: در این بخش ضرب چهارم در پیش رو میباشد.

سالک در هنگام فراغت از ذکر «سبحان الله و الحمُدلله و لاحول و لا قوة الابالله» پس درود و صلوات بر پیامبر اسلام (ص) بفرستد.

     چون فواید ذکر جمعی بیشتر است برمریدان طریقه قادریه لازم است که پس از ادای نماز صبح و نماز عصر یکجا شوند و در حلقه بنشینند و ذکر متوسط کنند.زمانیکه مرشد اثرات ذکر جلی را بر دل مرید مشاهد نماید آنگاه برای مرید ذکر خفیفه را توصیه میکند و آن عبارت از ذکر اسم ذات (الله سمیع ، الله بصیرو الله علیم) است.(8)

مرید طریقه قادریه مکلف است که پس از هر نماز چهل مرتبه اعوذ بالله بگوید پس از ادای نماز صبح و خفتن دوصد مرتبه لااله الاالله و سه صد مرتبه الله را ذکر نماید، روز دوشنبه و پنجشنبه را روزه بگیرد ودر شب به حلقه ذکر جلی اشتراک کند.(9)

مآخذ.

1- نورالدین مدرسی چهاردهی ، سلسله های صوفیه ایران ، تهران: 1382 ش.ص 102 و103

2- شیخ عبدالقادر گیلانی، دیوان حضرت غوث گیلانی، به کوشش عبدالرحیم احمدی، انتشارات امیری، کابل: 1384 ش، ص 33

3- دایرة المعارف افغانستان ، جلد ششم، ص 5035.

4- آن ماری شیمل ، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه دکتور عبدالرحیم گواهی ، چاپ چهارم تهران:1381 ش،ص 410.

5- دیوان حضرت غوث گیلانی، ص ص از 43 تا58

6- مبلغی آبادانی ، تاریخ صوفی و صوفیگری، جلد دوم، ایران:1376 ش.ص 783.

7- شیخ امین علأالدین نقشبندی ، حقیقت تصوف ، ترجمه بهاألدین بها، دارالنشرافغانستان، 1379 ش ، جدول ضمیمه اخیرکتاب.

8- شایق جمال ، تصوف، انتشارات الازهر، پشاور: 1381 ش ، ص 96 و97.

9- محمد متین مونس، بازتاب تصوف وعرفان درآثار عرفای شهیر ادب دری نیم قرن اخیر، پروژه علمی برای رتبه محقق ، اکادمی علوم: 1389 ، ص 40