قالین

قالین

قالین نوعی از فرش میباشد وفرش  در لغت به معنای گستردنی است که توسط دست و یا ماشین بافته میشود. فرش یا زیر انداز از ابتدا تا حال با روشهای متفاوت بافته شده است،که هر کدام از لحاظ نوع و چگونگی بافت به نامهای چون نمد، بوریا، شطرنجی، گلیم، قالین و... یاد میشوند.

پیرامون وجه تسمیه قالین طور جدی پژوهشی صورت نگرفته است. تاریخ نگاران و پژوهشگران در این مورد به حدس و گمان بسنده نموده اند. اما این روشن است که قالین تاریخ بیش از پنجهزار ساله دارد و زادگاه آن مشرق زمین است شماری از پژوهشگران واژه قالین رابر گرفته از زبان ترکی میدانند که معنای فرش بزرگ پرزدار را میرساند.(1)

برخی از محققین به این باور اند که لفظ ((کالین)) از زبان پهلوی به صورت ((غالین)) وارد زبان فارسی دری شده وبعدها به صورت قالین در آمده است واژه قالین (قالی) را برای نخستین بار در قرن سوم هجری احمد بن یحیی بلا ذری مولف کتاب فتوح البلدان چنین به کار برده است:((چون ارمیناغس بمرد زنش به پادشاهی رسید که او را قالی میگفتند و او شهر قالیقلا را ساخت و آن را قاله نام کرد که معنی آن احسان قالی است.))(2) اما حسن انوری در لغتنامه خویش نقل میکند:((در قالیقلا فرشی بافته میشود که آن را قالی نامند و قالی نسبت اختصاری است به شهر قالیقلا و شهر قالیقلا در ارمنستان است...))(3) طوریکه به دیده آمد قالین به معنای فرش بزرگ پرزدار(پت دار) است که از پشم حیوانات به رنگها، دیزاینها و انواع مختلف بافته میشود،اسلوب بافتن آن طوریست که از پشم حیوانات نخ سردوز،میر یسند و آن را رنگ میکنند و پس از تنیدن نخ به دستگاه مخصوص قالین بافی با گره زدن (المک) توسط آلۀ به نام چنگک مطابق به نقشه ییکه روی کاغذ گراف ترسیم شده در رشته ها به روی فرش پرز (پت) و نقش مرغوب پدید می آورند که باعث دوام بیشتر میگردد و آن را قالین مینامند.

قالین از نگاه جنسیت بهتر است از پشم باشد وابسته به نخ، دیزاین، بافت و رنگ میباشد. نخ ویا تاریکه برای بافت قالین استفاده میشود بهتر است از پشم باشد در هنگام بافتن کوشش شود که گره ها کوچک، ظریف و کنار هم قرار گیرند، به گونۀ مسلکی شانه زده شود دارای دیزاین مرغوب و رنگ پخته (ضد خام) باشد همچو قالین ها از لحاظ جنسیت عالی بوده و در مارکیت های جهانی دارای ارزش بیشتر میباشد.

قالین اثر هنریست که توسط هنرمند (طراح) و بافنده با سایز و انواع مختلف تولید میگردد، که معروفترین انواع آن از لحاظ ساخت عبارت اند از:

الف: از لحاظ بافت، قالین ریز باف، درشت باف...

ب: جنس:ابریشمی، پشمی...

ج: گل: برجسته، دولایه، زیزه گل، فیل پای و...

د: مرغوبیت: نفیس، عتیقه، مرغوب، بازاری و...

ه: از لحاظ هنری: مصرفی وزیرپایی،هنری

و: از جهت رو: فرش یک رو، فرش دو رو.

ز: حاشیه: فرش حاشیه دار، فرش بی حاشیه (4)

ح: سایز: فرشهای بزرگ زیرپایی، میان فرش، زیر انداز، جای نماز، بالشت، پرده دیواری و...

صنعت قالین بافی از زمانه های دور بدینسو در کشور ما به ویژه ولایات شمال افغانستان رایج میباشد. قالینهای هر ولایت و محل از نگاه گل، رنگ و دیزاین باهم متفاوت اند بدین سبب بیشتر قالین های تولیدی افغانی به نام های محل تولید آن مسما و معروف میباشند از میان قالینهایی افغانی، میتوان از قالین ابریشمی، مرینوس، چوب رنگ، خرسک، قزاقی، اندخویی، قرقینی، دولت آبادی،  آقچه یی، مزاری و هراتی نام برد.

قالین های افغانی دارای سایز های مناسب، دیزاین خوب و رنگهای مرغوب است نوع قالین ابریشمی افغانی کم نظیر بوده و شهرت جهانی دارد.

برای رنگ آمیزی قالین های افغانی به گونۀ سنتی از رنگهایی استفاده مینمایند که از برخی گیاهان، جانوران، مواد معدنی، پوست میوه جات به دست می آید، که به زیبایی وجذابیت قالین های افغانی افزوده است. رنگهاییکه بیشتر در قالین های افغانی به دیده می آید عبارت اند: رنگ قرمز، سرخ، جگری، آبی، نیلی، خرمایی، چهارمغزی، نارنجی، خاکستری، حنایی، لیمویی، شتری، سیاه و سفید...میباشد.اگر چه در دوران معاصر از رنگهایی شیمیایی نیز استفاده مینمایند و با رشد سریع صنعت تحولاتی در همه عرصه ها رونما گردیده است که برای رشد صنعت قالین بافی مفید و مثمر واقع شده و از طریق ماشین های بافنده گی انواع قالین ها و فرش ها تولید و در بازار عرضه میگردد. لازم به یاد کرد اینکه قالین یکی از اقلام مهم صادراتی کشور ما به شمار میرود.

مآخذ:

1- حسن عمید، فرهنگ فارسی حمید،تهران 1383ش ، ص 932

2- فیض الله حشمتی رضوی، تاریخ فرش، چاپ سازمان، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، تهران: 1387 ش، ص 5.

3-  دکتور حسن انوری، فرهنگ بزرگ سخن، جلد ششم، تهران:ر1381 ش، ص 5462.

4- تاریخ فرش

5- غیاث الدین یک تن از قالین بافهای شهر کابل 27 ساله، پل سوخته : 1390،7،2